Seminarium „Opiekunowie (nie)pamięci” - Wrocław, edycja piąta
17 marca odbyło się pierwsze w roku 2024 spotkanie „Opiekunów (nie)pamięci”, organizowane przez Marka Sztarka, kierownika Dolnośląskiego Laboratorium Kultury Ośrodka Kultury i Sztuki we Wrocławiu, a finansowane ze środków województwa dolnośląskiego. Odbyło się tradycyjnie w gościnnej fundacji Op Enheim, w którym rolę gospodyni pełniła Karolina Jara, reprezentującą również Niemiecko-Polską Fundację Ochrony Zabytków Kultury, współorganizatora spotkania. Tłumaczeniem spotkania zajmowała się jak zwykle absolutnie perfekcyjna Renata Bardzik – Miłosz.
Organizator zaproponował stałym uczestnikom spotkań przygotowanie w bieżącym roku filmu dokumentalnego opowiadającego o pracach na rzecz znikających cmentarzy, stanowiących nadal trudne dziedzictwo. Zadanie to powierzył ekipie, którą skompletował Daniel Jasiński z działu Muzyki i Projektów Audiowizualnych Ośrodka Kultury i Sztuki we Wrocławiu. Zaprosił on sprawdzonych współpracowników, ekspertów swoich dziedzinach - obrazu i dźwięku: Jerzego Szotę z TVP (kamera, montaż,), Adriana Janisio z "Fosy" (kamera), Szymona Strabużyńskiego z CETA (dźwięk).
Marcowe spotkanie studyjne zostało sfilmowane w całości. Zebrani opowiedzieli o swoich działaniach, które na przestrzeni nadchodzącego roku będą filmowane w terenie. Odbiorcami tego filmu mają być przede wszystkim osoby, które tematu nie znają, zatem założono edukacyjny charakter narracji. Film, będąc odzwierciedleniem zasady międzynarodowej współpracy, przekroczy granicę polsko-niemiecką.
Uczestnicy: z Dolnej Saksonii przybyła Ingrid Schnabel-Mumme z osobami towarzyszącymi: kuzynką Elvirą Camedda (oboje rodzice pochodzą ze Śląska), znajomym Jürgenen Brasselem z Berel i Barbarą Redweik Lengede, daleką krewną (matka pochodziła ze Śląska). Z Drezna przyjechał przewodniczący stowarzyszenia Landsmannschaft Schlesien Landesverband Sachsen - Schlesische Lausitz eV Friedemann Scholz z żoną Evelin Dolny Śląsk reperezentowali: Edmund Goś z Grupy Inicjatywnej „Przywrócić pamięć nekropoliom”, Natalia Murdza i Hanna M. Szurczak ze stowarzyszenia TILIAE, Alan Weiss z inicjatywy„Spod ziemi patrzy Breslau”, Tomasz Żółkiewicz prezes fundacji NATURA POLSKA i BALTIC NATURA oraz przedstawiciele fundacji Urban Memory: Agnieszka Jabłońska i Tomasz Woydyłło.
Wszyscy uczestnicy pojawiali się na spotkaniach już wcześniej, zatem tego dnia omawiano bieżące sprawy. Rozpoczęły Hanna Szurczak i Natalia Murdza relacją z przeprowadzonej 12 marca ekshumacji cywilnych ofiar wojennych w miejscowości Piątnica. Było to wydarzenie niezwykle ważne dla stowarzyszenia TILIAE, które przy jego przedstawianiu pragnęło podkreślić profesjonalizm działania Pracowni Badań Historycznych i Archeologicznych POMOST z Poznania oraz wyrazić swoją opinię o konieczności podejmowania takich działań. Motyw ekshumacji będzie prawdopodobnie wpleciony w planowany film zapisem pochówku poekshumacyjnego, który powinien odbyć się jesienią tego roku na cmentarzu wojennym w Nadolicach Wielkich.
Następnie głos zabrał Friedemann Scholz, przypominając w skrócie dotychczasowe prace prowadzone przez jego stowarzyszenie na cmentarzach w Polsce. Podkreślił, jak istotne jest pozyskiwanie lokalnego społecznego wsparcia, by opieka nad cmentarzami była kontynuowana. Jako przykład dobrych praktyk wskazał Szklarską Porębę z jej władzą lokalną i przychylnie nastawionymi mieszkańcami. Prace na tym cmentarzu będą częścią planowanego filmu. Scholz wskazał również projekt, do którego jego stowarzyszenie zostało zaproszone, a który wyczerpuje wszystkie znamiona idealnego współdziałania ponad granicami. Jest to projekt fundacji NATURA POLSKA i fundacji BALITIC NATURA, o którym opowiedział kolejny prelegent, prezes tychże fundacji, Tomasz Żółkiewicz. Fundacje realizują dwa bliźniacze projekty w dwóch euroregionach. Pierwszy, pod nazwą „Transgranicznym szlakiem nekropolii - historyczno-kulturowy obszar i jego przyszłe turystyczne wykorzystanie” już trwa w Pomeranii. W jego ramach odbyły się warsztaty kamieniarskie, prowadzone przez Julię Soroko, konserwatorkę kamienia ze Szczecina oraz pierwsze z zaplanowanych prac porządkowych na cmentarzu w dzielnicy Nowy Świat w Szczecinie. Częścią projektu jest również wykonanie instrukcji-rekomendacji dla działań związanych z ochroną lokalnych cmentarzy dla samorządów lokalnych. Jego wstępna wersja jest już gotowa i oczekuje na akceptację zainteresowanych stron. W euroregionie Nysa współpracować będą od wiosny fundacje Scholza i Żółkiewicza, i te działania staną się kolejnym elementem filmu.
Ingrid Schnabel-Mumme przybliżyła słuchaczom historię rodzinną oraz perypetie związane z pozyskiwaniem pozwoleń na prace porządkowe na grobach swoich przodków, pozostawionych w wyniku przesunięcia granicy na terenie Polski. Przytoczyła wprost kuriozalną historię konieczności uiszczenia opłaty od 1932 roku! Opłaty naliczonej przez obecnego zarządcę cmentarza. No cóż, pomysły niektórych urzędników wprost zwalają z nóg. Uczestnicy spotkania ustalili, że wesprą Ingrid swoją pracą, a jej wieloletnie indywidualne wysiłki staną się również częścią opowieści filmowej.
Agnieszka Jabłońska w interesujący sposób przybliżyła działania fundacji Urban Memory, która od kilku lat zajmuje się upamiętnieniem cmentarza żydowskiego przy ul. Gwarnej we Wrocławiu. Jest to kwestia trudna, ponieważ cmentarz ten położony jest w miejscu zabudowanym, atrakcyjnym dla deweloperów. Sposoby upamiętniania przedstawiane przez Jabłońską są inspirujące i być może znajdą naśladowców. One również staną się częścią powstającego dokumentu.
Następnym prelegentem był Alan Weiss z inicjatywy „Spod ziemi patrzy Breslau”. Opowiedział o jednej z ostatnio podjętych interwencji, czyli o przeniesieniu 480 kilogramowej steli Berthy Böber z Parku Południowego do lapidarium w Parku Tarnogajskim. Działania inicjatywy również znajdą odbicie w filmie ekipy z OKIS.
Ostatnie wystąpienie to wypowiedź Edmunda Gosia z grupy „Przywrócić Pamięć Nekropoliom”, który zdał relację z postępów prac porządkowych na terenie cmentarzy w rejonie Sycowa. Miejmy nadzieję, że i te działania zostaną zapisane w materiale filmowym.
Marcowe spotkanie zakończyło się ustaleniem kalendarza na cały rok. Wygląda na to, że 2024 będzie nie tylko pracowity, ale wytworzy nową jakość, poszerzając krąg zainteresowanych ratowaniem starych cmentarzy.
Tekst: Hanna Szurczak, zdjęcia: Hanna Szurczak, Karolina Jara
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
