W dniach 26-27 lutego 2016 r. na Wydziale Historycznym UAM odbyła się polsko - niemiecka konferencja naukowa pt. "Ziemia skrywa kości". Zapomniane krajobrazy pamięci – cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 r. zorganizowana przez Instytut Historii UAM przy współpracy Referatu Kultury rządu Republiki Federalnej Niemiec (Kulturreferat Westpreussen, Posner Land, Mittelpolen, Wohlynien, Galizien - Warendorf) oraz wsparciu Towarzystwa Polsko-Niemieckiego w Poznaniu i Centrum Instytut Wielkopolski im. Adama Mickiewicza oraz Biblioteki Uniwersyteckiej. Głównymi jej inicjatorami i organizatorami byli prof. dr hab. Izabela Skórzyńska i dr hab. Jerzy Kołacki z IH UAM oraz referentka kultury Magdalena Oxfort.
Konferencja ta była wydarzeniem szczególnym ze względu na podjętą ważną i zarazem trudną tematykę cmentarzy protestanckich, jako elementów krajobrazu pamięci historycznej i tożsamości lokalnej w szeroko rozumianych granicach historycznych Wielkopolski. Konferencja podzielona została na część metodologiczno - historiograficzną poświęconą szerokiemu kontekstowi teoretyczno - historycznemu oraz część warsztatową, w której lokalni działacze i aktywiści dzielili się swoimi doświadczeniami z prac nad przywracaniem pamięci o zdewastowanych miejscach pochówku. Obecność referentów i gości z Niemiec pozwoliła spojrzeć na analizowaną kwestię z perspektywy świadków i potomków rodzin spoczywających na wielkopolskich cmentarzach oraz zainteresowanych ich rewitalizacją.
Dwudniową konferencję otworzył, niezwykle interesujący i wnoszący zupełnie nowe spojrzenie na poruszaną tematykę, wykład wiodący prof. dr hab. Ewy Domańskiej pt. Cmentarze jako przedmiot historii ratowniczej, w którym przede wszystkim nakreśliła znaczenie i rozwój historii ratowniczej jako multidyscyplinarnego podejścia do badania przeszłości w aspekcie poznawczym (przywracania i zachowywania zapomnianych bądź pomijanych jej fragmentów), ale również w aspekcie etycznego i tożsamościowego fundamentu lokalnych społeczności. Rozważania te umieściła w szerszej perspektywie nowej koncepcji biohumanistycznej opierając się na dwóch pojęciach „zielonych cmentarzy” i postawy „eko - nekro”.
W sesji metodologiczno - historiograficznej konferencji uczestnicy mieli okazję wysłuchania wielu interesujących wystąpień zarówno w ujęciu przekrojowym, zarysowującym konteksty historyczne omawianych zjawisk, jak choćby wystąpienie prof. dra hab. Olgierda Kieca na temat kościołów ewangelickich w Wielkopolsce w XX i XXI wieku, prof. dra hab. Konrada Białeckiego o politykach państwa polskiego wobec obiektów sakralnych Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego w Wielkopolsce po 1989 r., czy wykraczające poza podstawowy zakres tematyczny konferencji, porównawczy referat mgr Karoliny Filipowskiej na temat cmentarzy żydowskich, jak też egzemplifikujące problem wykłady o charakterze studium przypadku: prof. dr hab. Violetty Julkowskiej o ewangelickim dziedzictwie sakralnym w Kościanie, czy dr Katarzyny Woniak o polsko - niemieckich miejscach pamięci w Złotowie.
Cześć druga konferencji, zajmująca się warsztatowym podejściem do zagadnienia cmentarzy ewangelickich, obfitowała w relacje praktyków zajmujących się odnajdywaniem, dokumentowaniem, porządkowaniem, a w miarę możliwości restaurowaniem i upamiętnianiem dawnych cmentarzy jako dziedzictwa Kościoła protestanckiego. Warto tu wymienić Stowarzyszenie „Pomost”–Poznań oraz „Socjum” Kępno i Okolice, Towarzystwa Kulturalnego „Echo Pyzdr”, Towarzystwa Przyjaciół i sympatyków Ziemi Czempińskiej. Wszystkim wystąpieniom towarzyszyły interesujące prezentacje multimedialne, a nawet specjalne ekspozycje. Wystąpienie Jerzego Osypiuka pt. Cmentarze olendeskie wołają o ratunek. Podzwonne, czy nekielska alternatywa? ilustrowane było dużą wystawą fotograficzną, podobnie jak prezentacja Joanny Wałkowskiej z Instytutu Archeologii UAM o cmentarzach ewangelickich w gminie Kórnik, czy wystąpienie na temat Puszczy Pyzdrskiej wzbogacona wystawą obrazów ewangelickich pochówków. Warto podkreślić, że organizatorzy konferencji także przygotowali obszerną ekspozycję z wydanym na wysokim poziomie naukowym i edytorskim dwujęzycznym katalogiem, obrazującym obecny stan zachowania cmentarzy ewangelickich w Wielkopolsce.
Drugą częścią sesji warsztatowej było spojrzenie z perspektywy ewangelików, pastorów i działaczy przybyłych z Niemiec, na problem protestanckich nekropolii do dziś utożsamianych z niemieckimi. Rozpoczęły ją referaty Karin Ziegeler i Christfrieda Boeltera z Towarzystwa Ewangelickich Poznańczyków z Lüneburga, którzy przedstawili działalność tej organizacji i zaangażowanie ewangelickich kościołów na wschodzie, na rzecz polsko - niemieckiego pojednania. Wystąpili również Helmuth Brauer z tematem współpracy polsko - niemieckiej w powiecie obornickim oraz Klaus Hinz, prezentując zagadnienie cmentarzy ewangelickich na ziemi kaliskiej.
W części spotkania, zorganizowanej na prośbę uczestników, którzy nie znaleźli się w głównym programie konferencji, a nazwanej „Forum dyskusyjne” dano okazję zaprezentowania swojej działalności innym licznym stowarzyszeniom lokalnym, np. we Wschowie, Sierakowie, Lesznie itd. Wszystkim panelom towarzyszyły ożywione dyskusje, moderowane przez znanych historyków z Poznania, Torunia oraz Warensdorfu, kontynuowane w kuluarach, a nawet po zakończeniu obrad.
Najważniejszym celem konferencji, który udało się w pełni zrealizować była pierwsza tego typu możliwość zetknięcia się teoretyków z praktykami i wymiany doświadczeń. Ich różna perspektywa spojrzenia na ten sam problem zrodziła ciekawe dyskusje, wnioski i postulaty dalszych badań. Równie interesujące było dla uczestników konferencji wysłuchanie referatów specjalistów w dziedzinie historii, archeologii, metodologii oraz dydaktyki. Dało to pełny, a jednocześnie bardzo różnorodny obraz podejścia do cmentarzy protestanckich jako problemu badawczego. Obrady zakończono postulatem kontynuowania prac nad podjętą tematyką w formie spotkań o charakterze warsztatowym. Warto dodać, że poznańskie obrady spotkały się z nieoczekiwanie dużym zainteresowaniem, które przełożyło się na liczne omówienia w prasie i mediach internetowych. Planowane jest opublikowanie wygłoszonych referatów i fragmentów dyskusji w zbiorach pokonferencyjnych w języku polskim i niemieckim.
Autor tekstu: Bartosz Łączak
Zachęcamy do zapoznania się z recenzją katalogu „Ziemia skrywa kości”